Ο Βασίλης Φίλιας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1927 και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1946 έως το 1953. Συνέχισε τις σπουδές του στις Θεωρητικές Οικονομικές Επιστήμες και στην Κοινωνιολογία στα πανεπιστήμια του Μονάχου και του Αμβούργου. Στη Σχολή Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Αμβούργου έλαβε το διδακτορικό του το 1960 με τη διατριβή «Das Verhältnis sozial wirksamer Faktoren in der Soziologie Max Webers» (Η σχέση των κοινωνικά ενεργών παραγόντων στην κοινωνιολογία του Μαξ Βέμπερ). Ολοκλήρωσε τις σπουδές του με μεταπτυχιακές σπουδές στα Οικονομικά της ανάπτυξης στο London School of Economics (1963-1964).
Τα επόμενα χρόνια, η καριέρα του Φίλια επηρεάστηκε έντονα από τις πολιτικές εξελίξεις στην πατρίδα του (περισσότερα σχετικά στο σημείο πολιτική δραστηριότητα).
Από το 1975 ο Φίλιας εργάστηκε στην Πάντειο Ανώτατη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (ΠΑΣΠΕ) στην Αθήνα, αρχικά ως υφηγητής κοινωνιολογίας, και από το 1977 ως τακτικός καθηγητής κοινωνιολογίας.
Από το 1981 έως το 1982 κατείχε τη θέση του πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου. Το 1985 ίδρυσε το νέο Τμήμα Κοινωνιολογίας, στο οποίο υπηρέτησε ως Πρόεδρος μέχρι το 1989. Το τμήμα καθιερώθηκε γρήγορα και έλαβε μεγάλη αναγνώριση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Αυτή η θετική εξέλιξη της Παντείου κατά τα έτη 1975 έως 1989 οφείλεται στη στενή συνεργασία με τον καθηγητή Σάκη Καράγιωργα και άλλους καθηγητές που είχαν αγωνιστεί κατά της Χούντας κατά τα έτη 1967 έως 1974. Το πανεπιστήμιο ανήλθε σε υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο και κατέλαβε ηγετική θέση μεταξύ των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα. Ο Βασίλης Φίλιας ανήκε στους πανεπιστημιακούς που εφάρμοζαν τα υψηλότερα κριτήρια κατά την επιλογή και την αξιολόγηση διδασκόντων και φοιτητών, και γι’ αυτό εξακολουθεί να αποκαλείται ως ο «πατριάρχης της κοινωνιολογίας» στην Ελλάδα. Ήταν υπέρμαχος μιας ευρείας, καθολικής εκπαίδευσης και γενικά απέρριπτε τη συγκέντρωση και την αποκλειστική εξειδίκευση σε ένα μόνο αντικείμενο ή θέμα.
